17 december 2023
Gemeente van Jezus Christus,
Theoloog en dichter Huub Oosterhuis heeft eens de volgende tekst geschreven.
Blijf niet staren op wat vroeger was.
Sta niet stil in het verleden.
Ik, zegt Hij, ga iets nieuws beginnen
het is al begonnen, merk je het niet?
Het is geschreven bij Jesaja 43, vers 18 en 19, maar past goed bij de tijd van advent en bij onze lezing. ‘Ik ga iets nieuws beginnen, het is al begonnen, merk je het niet?’
Het ís al begonnen.
Diezelfde toon horen we in de profetie uit Jesaja 65.
In vers 17, waar wij de lezing begonnen, zegt God: want zie, ik schep een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.
Ik schep, staat er, in de tegenwoordige tijd. In vers 18 komt nog tweek keer het woord scheppen, of een vervoeging ervan, in tegenwoordige tijd voor. Het is dus een belangrijk punt voor Jesaja en we mogen aannemen dat hij zijn woorden zorgvuldig heeft gekozen.
Het woord scheppen staat er niet in de toekomende tijd, zoals wij het misschien zouden verwachten. Alsof God een belofte doet: ik zal een nieuwe hemel en een nieuwe aarde scheppen. Dat past bij hoe wij deze woorden horen en wat wij in de wereld van alledag zien gebeuren.
Die nieuwe hemel en nieuwe aarde zijn immers nog toekomstmuziek? Wat merken wij daar nu van in onze wereld waarin zoveel oorlog en verdriet is? Waarin mensen leven te midden van de puinhoop die ooit hun thuis was, of daarvan wegvluchten zonder ergens echt welkom te zijn. Waarin we, toelevend naar kerst, zien en horen hoeveel mensen niet of nauwelijks kunnen rondkomen?
Een belofte kunnen we dan begrijpen. Eens, ooit zal het anders worden en zal al die ellende er niet meer zijn.
Toch is de boodschap die Jesaja te verkondigen heeft meer dan dat en daardoor misschien ook wel scherper en ongemakkelijker voor de hoorder.
Jesaja kiest voor een actieve bewoording. God is scheppend.
Hij is nooit opgehouden dat te zijn.
Daar is het ooit mee begonnen, met God die alles wat leeft en ademt schiep.
Jesaja legt zelf dat verband, want hij kiest voor bijna dezelfde woorden als waarmee het Bijbelboek Genesis begint. Daar staat: ‘In het begin schiep God de hemel en de aarde’.
Het hele Oude Testament door wordt het woord scheppen, bara, alleen maar voor God zelf gebruikt. Nooit lezen we dat het de mens is die iets schept. Die activiteit is aan God voorbehouden. Mensen zijn hooguit de schepels die God de levensadem heeft ingeblazen.
Zoals God ooit aan het allereerste begin stond met zijn scheppend handelen, staat hij nu aan het begin van iets nieuws. Dat het nieuw is betekend niet dat het oude compleet vernietigd wordt. Alsof er niets goeds is aan wat God ooit gemaakt had. Nieuw betekent eerder veranderen of transformeren. Het gaat om herschepping, waarbij de wereld zoals wij die kennen het uitgangspunt is. God is alleen bezig haar bijna onherkenbaar te veranderen.
Wat er nieuw is beschrijft Jesaja in beelden die weinig vertaling nodig hebben.
Er zal geen gehuil of wanhoop meer zijn
Mensen worden er oud
Er worden geen kinderen geboren om te leven in chaos
Mensen zullen zelf wonen in de huizen die ze bouwen
Mensen zullen zelf eten van het voedsel dat ze verbouwen.
Wolf en lam eten samen
De leeuw wordt vegetariër
En niemand doet kwaad, niemand sticht onheil.
Dat zijn toch beelden die niets aan zeggingskracht hebben verloren?
Afgelopen weken zag ik in het nieuws voorbij komen dat jonge mensen wachten met het krijgen van kinderen omdat ze de toekomst te onzeker vinden. Niet alleen hun eigen toekomst, woonsituatie of financiële omstandigheden, maar ook de toekomst van de wereld. Is er door alle crisissen, zoals de klimaatcrisis, een toekomst voor mijn kind? Velen beantwoorden die vraag dus met een nee en verbinden daar, voor nu, hun conclusie aan.
In de nieuwe wereld die God aan het scheppen is worden geen kinderen geboren voor een leven in chaos. Het is alsof deze woorden gisteren zijn geschreven en niet 3000 jaar geleden. Inhakend op de angsten en verlangens van de mensen van nu. Hetzelfde geldt voor wat Jesaja zegt over huizen die gebouwd worden en zelf kunnen genieten van de vruchten van de wijngaard. Het onzekere menselijke bestaan wordt beantwoord met beelden die rust, vrede en stabiliteit uitstralen.
In de Bijbel wordt op diverse wijze gesproken over Gods toekomst. De beelden kunnen variëren, want elke schrijver probeert iets te zeggen over iets wat nog moet komen of bezig is te ontstaan. Bewijsbare zekerheden zijn er dus niet.
Voor Jesaja is die nieuwe aarde dus een 2.0 versie van de huidige aarde. Er wordt nog steeds gebouwd en op het land gewerkt. Er worden nog steeds baby’s geboren en er gaan nog steeds mensen dood in de nieuwe wereld zoals Jesaja er over spreekt. Ze sterven alleen niet voordat ze een lang en voltooid leven hebben gehad.
Dat was een gedachte die mij in de voorbereiding heeft bezig gehouden. Waarschijnlijk omdat een dergelijke continuïteit niet het eerste is waar ik aan denk bij Gods toekomst. Wat vind ik ervan dat er toch gewerkt moet worden? Is een eeuwig pensioen niet een leuker vooruitzicht?
Langzamerhand begon ik de kracht van deze beelden te voelen. Er spreekt namelijk zoveel waardering uit voor het menselijke leven zoals het is en vooral zoals het bedoeld is. Het leven is in de basis mooi en goed en de moeite waard. Vrij letterlijk dus volgens Jesaja. Er is niets mis met inspanning en werken volgens hem. Er is alleen zoveel verdriet en ellende die ons kan overkomen of die mensen elkaar aandoen. Met de ogen van God weet Jesaja waarderend te kijken naar het leven zoals het is op deze aarde. Dat lukt hem te midden van verdriet, ellende en chaos.
Overal waar het leven voldoet aan Gods eerste bedoeling, daar licht de nieuwe aarde op die God aan het scheppen is. Daar zien we God zelf aan het werk. Sterker nog, Gods kan daar net zo blij over zijn als wij mensen dat kunnen zijn. Volgens Jesaja jubelt God zelf en is hij blij over de momenten dat zijn scheppende werk aan het licht komt.
Daarom is kerst zo’n vreugdevolle gebeurtenis. Als er iemand is die Gods nieuwe hemel en aarde zichtbaar en tastbaar heeft gemaakt dan is het wel Jezus. Zoals hij met de mensen omging en onder andere door zijn genezingen weer midden in het leven zette, dat was God zelf aan het werk. Zo veranderde Jezus levens. Niet door ze uit het leven weg te nemen, maar juist door ze midden in het leven terug te zetten. In zijn trouw en liefde tot voorbij de dood zien we God zelf dwars door de dood heen een nieuwe wereld scheppen, waarin de dood niets meer te zeggen heeft. ‘Zie, ik schep een nieuwe hemel en een nieuwe aarde’, het is met Jezus op unieke wijze gebeurd.
Daar zien we deze dagen naar uit. Niet als vlucht uit onze werkelijkheid, maar als verlangen naar verandering en transformatie van wat God in wezen goed heeft geschapen ooit. De Britse theoloog Samuel Wells schrijft in een preek over advent over de uitdaging om dieper te voelen. Achter, onder alle teleurstellingen en verdriet schuilt een leven gevend verlangen dat het toch anders moet kunnen. Wells nodigt uit om steeds dieper te blijven graven, want, zo stelt hij, op de bodem kom je er misschien wel achter dat je tot diep in Gods eigen hart hebt gegraven. God wil immers niets liever dan een leven in stabiliteit, vrede en voorspoed voor al zijn schepsels.
God laat zich vinden
En het nieuwe dat hij aan het scheppen is ook
We zullen er alleen wel wat moeite voor moeten doen om het te vinden
Want het zijn momenten, flitsen, kleine dingen waarin het te vinden is.
God laat zich vinden, misschien juist te midden van het alledaagse leven.
Tot het moment dat Gods nieuwe hemel en nieuwe aarde in al zijn glorie zal verschijnen
En de Eeuwige onder ons komt wonen.
Zoek je mee?
Amen
