30 juli 2023
Gemeente van Jezus, lieve mensen,
Koning Salomo is in de traditie bekend geworden om zijn rijkdom, maar vooral zijn wijsheid. Het verhaal gaat dat zelfs de koningin van Seba bij hem langskwam om hem met raadsels op de proef te stellen.
Zowel het boek Spreuken als het boek Prediker zijn aan hem toegeschreven. Luister maar eens hoe het boek Spreuken begint: Hier volgen de spreuken van Salomo, zoon van David en koning van Israël. Ze bieden wijsheid en zijn een leidraad in het leven, verdiepen het inzicht en bevatten wijze lessen over recht, rechtvaardigheid en eerlijkheid. Ze vormen het ongeoefende verstand en geven de jeugd kennis en bezonnenheid. Laat wie wijs is goed naar deze spreuken luisteren en nog wijzer worden. Laat wie verstandig is meer en meer de vaardigheid verwerven deze spreuken en diepzinnigheden te begrijpen, deze woorden en scherpzinnigheden van de wijzen te doorgronden. Het begin van alle kennis is ontzag voor de HEER; alleen een dwaas veracht wijsheid en wijst vermaning af.
Wat volgt zijn talloze spreken over allerlei onderwerpen. Van mooi: ‘Want wijsheid is meer waard dan edelstenen, alles wat je ooit zou kunnen wensen valt bij de wijsheid in het niet.’ Tot eigenlijk best grappig: ‘Welk nut heeft geld in de hand van een dwaas? Dom als hij is, kan hij toch geen wijsheid kopen.’
Het verhaal dat wij vanochtend hebben gelezen dient als verklaring hoe Salomo aan die wijsheid en uiteindelijk ook aan zijn rijkdom en roem gekomen is. Het verhaal in 1 koningen 3 vormt nogal een contrast met de twee hoofdstukken ervoor. Daarin wordt verteld dat David aan het einde van zijn leven is gekomen. Terwijl hij nog leeft barst er al een machtsstrijd tussen zijn zonen uit. Met flink wat list, bedrog en bloedvergieten weet Salomo zijn positie als opvolger van David veilig te stellen. ‘Zo kreeg Salomo de macht stevig in handen’ eindigt hoofdstuk twee.
En dan hoofdstuk 3, waarin we opeens horen hoe Salomo wandelt in de voetsporen van zijn vader, van God houdt en offers aan hem brengt. Al kunnen wij zo onze bedenkingen hebben bij de genoemde aantallen. In de meeste gevallen leerden onze ouders ons: niet het vele is goed, maar het goede is veel. Wat zoveel wil zeggen als: het gaat niet om de grootte, het aantal of het meeste, maar om de kwaliteit van dat wat je geeft of ontvangt. Nou die les heeft Salomo even overgeslagen, want hij houdt van groots en meeslepend. Hij offert maar liefst 1000 dieren! Je kan je afvragen wiens eer hier het meeste bij gebaat is, die van God of die van Salomo zelf?
Ik vind het zo fascinerend dat we zelfs van de grootste Bijbelse figuren de schaduwkanten en ruwe randjes van hun leven en persoonlijkheid te weten komen. Geen mens is enkel goed of alleen maar slecht. Dat weten we wel, maar om te lezen dat zelfs de grootste Bijbelse voorbeelden geen heiligen waren, vind ik altijd heel heilzaam. Vooral omdat steeds weer blijkt dat God juist van hen houdt als hele gewone mensen met hun talenten en hun moeilijke kanten.
Zo zoekt God ook contact met deze behoorlijk ijdele, eergevoelige en slimme Salomo. Die grote schoenen heeft om te vullen, want je zal het maar moeten doen. Je vader David opvolgen, die in zijn 40 jarig koningschap Israël tot een politieke factor heeft weten te maken die meetelt in de regio. Die de verschillende stammen bij elkaar heeft weten te houden, ondanks hun verschillende belangen.
Nadat Salomo zijn koningschap heeft veiliggesteld is het eerste verhaal dat over hem verteld wordt, het verhaal over de droom die hij Gibeon gehad heeft. Er hebben wat bewerkingen plaats gevonden, maar in de basis is het een heel helder opgezet verhaal
A1: God verschijnt aan wachtende Salomo
B1: Salomo geeft onervarenheid toe en vraagt om een opmerkzame geest
A2: God zegt dit toe en zal hem bovendien rijkdom en roem schenken
B2: Salomo ontwaakt en viert het met een feest
A1
Na de overdaad aan offers blijft Salomo in Gibeon. Terwijl hij aan het slapen is, verschijnt God hem in een droom. ‘Vraag wat je wilt en ik zal het je geven’ zo zegt God hem. Wat een aanbod, het lijkt wel een sprookje. Of een dilemma uit de kletspot die bij ons op tafel staat: Als je één wens mag doen die uitkomt, wat wens je dan?
Talloze mogelijkheden. Zeker voor een toch wel enigszins ijdele koning. Hij zou kunnen vragen om grenzeloze macht, de dood van zijn vijanden of gigantische rijkdommen. Alles wat hem maar tot een gerespecteerde koning zou maken.
B1
Maar dat brengt ons bij het antwoord van Salomo. Dat begint niet bij wat hij wenst, maar hij begint bij zijn vader David. In dienst voetsporen is hij geroepen om te gaan. God was Davids vriend en David was naar God toe altijd trouw, oprecht, eerlijk en toegewijd. Eigenlijk alles wat een goede vriend hoort te zijn. Als zoon ziet Salomo hoe zij vader geleefd heeft, wat de basis was in zijn leven. Tegelijk proef je ook wel wat afstand. Ben ik hetzelfde? Is mijn relatie met God hetzelfde? Vragen die nog steeds heel actueel zijn. Zeker als het gaat over geloofsoverdracht. Ieder moet zijn of haar eigen weg vinden met God. Dat vraagt van ouders vaak een proces van voorleven, bidden voor en loslaten. In de wetenschap dat welke weg er ook gekozen wordt, God altijd zijn kinderen vasthoudt.
Zijn overwegingen over zijn vader brengen Salomo bij zijn verlangen. Hij ziet de immense taak voor zich om het volk te leiden. Hij weet nu al dat hij het nodige gedoe, onenigheid op zijn bord zal krijgen en dat er genoeg problemen op hem af zullen komen. Hij geeft eerlijk zijn onervarenheid toe. Het brengt hem bij de wens naar een opmerkzame geest om goed te kunnen besturen en onderscheid te maken tussen goed en kwaad.
Wat een antwoord op die hele open vraag van God! Salomo vraagt dan misschien om wijsheid, maar dat hij van alle opties juist dít vraagt getuigt al van heel veel wijsheid. De NBV vertaalt dat Salomo vraagt om een opmerkzame geest, maar je kan het ook vertalen met een luisterend hart. In de Bijbel is het hart de plek waar keuzes mee worden gemaakt. Waar je morele kompas huist.
Een luisterend hart is iets heel moois om te vragen. Luisteren is namelijk op een ander gericht. Op wat een ander te zeggen heeft of aan wijsheid te delen heeft. Een luisterend hart is niet berekenend, maar is een warm, kloppend geheel dat om de ander geeft.
Salomo vraagt om een luisterend hart in de omgang met zijn volk. Hij vraagt of God hem wil helpen om te begrijpen wat er werkelijk speelt en het goede te kiezen als een keuze nodig is.
Een luisterend hart is iets wat je als ouder je kind toewenst denk ik. Toen we het in de voorbereiding hierover hadden toen gaven Stefan en Luzaan ook aan dat zij hoopten dat Nikolaas het pad van God zal volgen en dat hij op zijn levenspad onderscheidingsvermogen zal hebben om de goede keuzes te maken.
Een luisterend hart is wat wij onze leiders en politici in binnen en buitenland toewensen als wij beseffen hoeveel problemen van wereldformaat er spelen. We kunnen er zelf naar verlangen als er in ons privé leven of op ons werk problemen spelen waarbij niet gelijk duidelijk is wat nu goed en kwaad is. Handelen met het hart en met het geduld om te luisteren en te horen wat er echt speelt. Het kan alle verschil maken.
A2
Bij het luisterend hart begint het koningschap van Salomo. Dat brengt ons bij de reactie van God op Salomo’s antwoord. Omdat Salomo om wijsheid gevraagd heeft, is God bereid hem meer te geven dan hij gevraagd heeft. De rijkdom en de roem die passen bij een grote koning zullen Salomo ook toekomen. Er is wel een voorwaarde aan verbonden: Als Salomo de wegen van God blijft gaan. Verderop in het boek Koningen zal blijken dat dit voor Salomo een struikelblok wordt. Maar ondanks dat kennen wij Salomo dus duizenden jaren later nog als een rijke, maar vooral wijze koning.
B2
Het verhaal sluit af met te vertellen dat Salomo wakker wordt en beseft wat hij gedroomd heeft. Het is voor hem de bevestiging dat God niet alleen de God van zijn vader David was, maar ook met hem in zijn koningschap wil meegaan. Dit viert hij samen met de anderen aan zijn hof.
Het verhaal gaat verder of eigenlijk begint het hier voor Salomo pas echt. Dat begin wordt gevormd door de opmerkzame geest of het luisterende hart dat hem door God geschonken werd. Het maakte Salomo tot een koning die bekend stond om zijn wijze oordelen en zijn inzicht in wat er echt speelde.
Een luisterend hart is iets waar wij ook God om mogen vragen. Omdat het eigenlijk geen vraag puur voor onszelf is, maar voor de anderen met wie wij ons leven delen. Als het ons lukt om te navigeren door het woud van goed en kwaad en daar de goede afslagen weten te kiezen, dan zullen wij verschil maken.
Een opmerkzame geest is wat ik jullie als ouders en Nikolaas toewens voor zijn leven. Immers: ‘De wegen van de wijsheid zijn lieflijk, al haar paden vredig.’
Amen
