26 februari 2023
Gemeente van Jezus Christus,
Mens waar ben je?
Met die indringende vraag eindigde onze lezing uit Genesis. Misschien een wat rare plek om een lezing te stoppen, want het is niet het einde van het verhaal. In het vervolg gaat God in gesprek met Adam, die de schuld doorschuift naar Eva, die de schuld weer doorschuift naar de slang. Maar aan het resultaat verandert deze doorschuifpolitiek niets, er is wat veranderd in de verhoudingen. Het leven is niet hetzelfde als voorheen.
Wij eindigen met die indringende vraag van God waarin die verandering al tot in je botten te voelen is: ‘mens waar ben je?’.
Het is de vraag waarmee wij in 2023 onze veertigdagentijd beginnen. Met de stem van God die ons zoekt en naar ons vraagt.
Daarbij klinken twee pittige verhalen. Over de keuzes die de eerste mensen maken in de hof van Eden en over de keuzes die Jezus maakt in de woestijn. Twee verhalen die overeenkomsten met elkaar vertonen, want in allebei de verhalen speelt een uitdager een rol. Verschillen zijn er ook te vinden. Er is verschil in locatie, paradijs versus woestijn, en in de keuzes die gemaakt worden.
Wat ze ingewikkeld maakt is de moeite die we kunnen ervaren om ons in te leven in de verhalen. Het verhaal uit Genesis is heel beladen door het goed-fout oordeel dat er overheen hangt. Daarbij: een pratende slang, wat moeten wij daar meer? Dat in het verhaal over Jezus in de woestijn gesproken wordt over de duivel of satan, maakt het niet bepaald makkelijker. Kunnen we daar nog wat mee met het wereldbeeld waar wij mee leven? Daarbij komt Jezus misschien ook wel een beetje erg vroom over.
Een hoop vragen, twijfels en gedachten die ik niet allemaal recht kan doen in deze preek. Wat ik wel wil proberen is een ingang te zoeken om de verhalen dichterbij te brengen. Ik moest daarbij denken aan twee weken geleden toen ik preekte over het Onze Vader. Voor de lofprijzing eindigt het tweede deel van het gebed met ‘en verlos ons van de boze’ of ‘red ons uit de greep van het kwaad’. De boze, het kwade of het kwaad, je ziet aan de varianten dat de vertalers zoekende zijn naar de term die past. Het gaat over een realiteit die het leven onrecht aan wil doen of zelf onmogelijk wil maken.
Die realiteit is er nog steeds. Er zijn nog steeds zoveel machten en krachten actief die een mens, die in principe van goede wil is en geen kwaad in de zin heeft, tot dingen kunnen brengen die anderen, of juist zichzelf, kwetsen, beschadigen of zelfs het leven ontnemen. Die machten zijn dynamisch en veranderen met de tijd mee.
Laatst was bijvoorbeeld in het nieuws dat Pim Lammers zich teruggetrokken heeft als schrijver van het Kinderboekenweek gedicht 2023. De reden was dat hij via de sociale media doodsbedreigingen had ontvangen naar aanleiding van een verhaal dat hij in 2015 had geschreven.
We zijn dan massaal geschokt en terecht. Echter, de aantrekkingskracht van de anonimiteit en massaliteit van internet voelt iedereen die op de sociale media actief is wel eens denk ik. We weten dat in een moment van boosheid, verveling of zelfs onnadenkendheid een reactie snel geplaatst is. Zonder dat er iemand is die je vernietigend aankijkt zodat je het schaamrood op je kaken krijgt.
Laatst was bijvoorbeeld in het nieuws dat Pim Lammers zich teruggetrokken heeft als schrijver van het Kinderboekenweek gedicht 2023. De reden was dat hij via de sociale media doodsbedreigingen had ontvangen naar aanleiding van een verhaal dat hij in 2015 had geschreven.
We zijn dan massaal geschokt en terecht. Echter, de aantrekkingskracht van de anonimiteit en massaliteit van internet voelt iedereen die op de sociale media actief is wel eens denk ik. We weten dat in een moment van boosheid, verveling of zelfs onnadenkendheid een reactie snel geplaatst is. Zonder dat er iemand is die je vernietigend aankijkt zodat je het schaamrood op je kaken krijgt.
Dit is maar een voorbeeld. Volgens mij zijn er vele tegenkrachten in het leven actief, ook vandaag de dag nog, en hebben we daar allemaal onze strijd mee te leveren. Iedereen is gevoelig voor andere verleidingen of uitdagingen, juist omdat we allemaal anders zijn. We praten er niet graag over, maar met welke strijd heb jij te maken of heb jij in het verleden te maken gehad?
De twee verhalen van vandaag erkennen de realiteit van het menselijke leven. Dat we allemaal voor keuze momenten komen te staan. Dat we allemaal wel eens moeten kiezen naar welke stem we luisteren. Waarbij je gevoel kan hebben dat er echt iets op het spel staat.
De schrijver C.S. Lewis, van onder andere de Narnia boeken, zegt over het maken van keuzes dat iedere keuze je verandert. Om hem te citeren: ‘Je hele leven overziend, met al die ontelbare keuzes, je hele leven lang ben je dan bezig om dat belangrijke deel van jezelf ofwel te veranderen in een hemels schepsel of in een hels monster.’
Dat is misschien wat overdreven gezegd, maar we snappen dat de keuzes die je maakt er toe doen. We hebben allemaal wel eens een keuze gemaakt of iets gedaan dat we achteraf gezien anders hadden willen doen. Misschien juist onder invloed van zo’n macht of kracht die we niet het hoofd konden bieden.
De schrijver C.S. Lewis, van onder andere de Narnia boeken, zegt over het maken van keuzes dat iedere keuze je verandert. Om hem te citeren: ‘Je hele leven overziend, met al die ontelbare keuzes, je hele leven lang ben je dan bezig om dat belangrijke deel van jezelf ofwel te veranderen in een hemels schepsel of in een hels monster.’
Dat is misschien wat overdreven gezegd, maar we snappen dat de keuzes die je maakt er toe doen. We hebben allemaal wel eens een keuze gemaakt of iets gedaan dat we achteraf gezien anders hadden willen doen. Misschien juist onder invloed van zo’n macht of kracht die we niet het hoofd konden bieden.
Hoe ingewikkeld of beladen het onderwerp ook is, de verhalen van vandaag scheppen ruimte om ook dit soort onderwerpen ter sprake te brengen. De schaduwkanten van het leven komen even in het licht. Wat nog belangrijker is, dat het daarbij niet blijft. Beide verhalen geven ons iets heel belangrijks mee.
Het eerste is dat, welke keuzes we ook maken, God niet ophoudt om ons te zoeken en te roepen. Het klopt, de verhoudingen zijn veranderd in Genesis 3. De mensen hebben beiden de keuze gemaakt om als God te willen zijn. Het is maar de vraag of de kennis van goed en van kwaad hen gebracht heeft waar ze op hoopten.
Wat overeind blijft is Gods verlangen om contact met ons te maken. ‘Mens waar ben je?’ is zijn vraag. Een uitgestoken hand is het, een liefdesaanbod. Bedoeld om voorbij schuld en schaamte te komen, omdat we mogen weten dat God onvoorwaardelijk van ons blijft houden.
Wat overeind blijft is Gods verlangen om contact met ons te maken. ‘Mens waar ben je?’ is zijn vraag. Een uitgestoken hand is het, een liefdesaanbod. Bedoeld om voorbij schuld en schaamte te komen, omdat we mogen weten dat God onvoorwaardelijk van ons blijft houden.
Het tweede kunnen we leren uit het verhaal van Jezus in de woestijn. Het helpt om te weten dat dit verhaal direct volgt op Jezus’ doop. Daar klonk ook een stem: ‘dit is mijn geliefde Zoon, in hem vind ik vreugde.’ Direct daarna is er dus die ervaring in de woestijn. Kan Jezus voldoen aan de verwachtingen die met zijn doop zijn gewekt? Dit is de eerste test.
Daar in de woestijn ontmoet Jezus de duivel, de satan, zijn beproever. Ook Jezus wordt uitgedaagd om te zijn als God door te zorgen voor brood in de woestijn. Net zoals God voor manna zorgde voor het volk dat bevrijd was uit Egypte. Als dat niet werkt wordt hij uitgedaagd om te bewijzen hoe bijzonder hij wel niet is en wat voor een bijzondere band hij wel niet met God heeft. De laatste test is de verleiding van de macht. Slechts een kleine knieval, letterlijk en figuurlijk, is wat er gevraagd wordt.
Daar in de woestijn ontmoet Jezus de duivel, de satan, zijn beproever. Ook Jezus wordt uitgedaagd om te zijn als God door te zorgen voor brood in de woestijn. Net zoals God voor manna zorgde voor het volk dat bevrijd was uit Egypte. Als dat niet werkt wordt hij uitgedaagd om te bewijzen hoe bijzonder hij wel niet is en wat voor een bijzondere band hij wel niet met God heeft. De laatste test is de verleiding van de macht. Slechts een kleine knieval, letterlijk en figuurlijk, is wat er gevraagd wordt.
Tot drie keer toe weet Jezus waar hij voor staat. Zijn enige wapen op dat moment is de Bijbel. Er is niets bovennatuurlijks aan de manier waarop Jezus zijn beproevingen doorstaat. Want waar hij mee ‘strijdt is het woord van God. Woorden die wij ook nog tot onze beschikking hebben. Bovenmenselijk? Ja, dat misschien wel. Want Jezus blijft trouw aan zijn Vader, op momenten dat wij dat niet meer zouden kunnen. Niet alleen nu, maar ook verderop in het evangelie.
Dit is slechts de eerste test, er zullen er nog meer voor Jezus volgen. Bijvoorbeeld aan het kruis wordt Jezus uitgedaagd om van het kruis af te komen en zichzelf te redden: ‘Als je de Zoon van God bent, red dat je zelf’. Met de niet uitgesproken zin er achteraan: dan zullen wij je geloven.
Dat is toch wat hij wilde? Dat mensen in hem gingen geloven? Hoe kan dat beter dan door een wonder op zo’n cruciaal moment? Opnieuw weet hij de tegenkrachten het hoofd te bieden. Hij kiest voor het leven, juist door te sterven. Hij weerstaat de tegenkrachten nu niet met een woord uit de Bijbel, maar tegen die tijd heeft Jezus al laten merken waar hij geworteld is en waar hij zijn kracht vandaan haalt.
Dit is slechts de eerste test, er zullen er nog meer voor Jezus volgen. Bijvoorbeeld aan het kruis wordt Jezus uitgedaagd om van het kruis af te komen en zichzelf te redden: ‘Als je de Zoon van God bent, red dat je zelf’. Met de niet uitgesproken zin er achteraan: dan zullen wij je geloven.
Dat is toch wat hij wilde? Dat mensen in hem gingen geloven? Hoe kan dat beter dan door een wonder op zo’n cruciaal moment? Opnieuw weet hij de tegenkrachten het hoofd te bieden. Hij kiest voor het leven, juist door te sterven. Hij weerstaat de tegenkrachten nu niet met een woord uit de Bijbel, maar tegen die tijd heeft Jezus al laten merken waar hij geworteld is en waar hij zijn kracht vandaan haalt.
Daar in de woestijn gaat Jezus ons voor op een weg die wij kunnen en mogen volgen. Want zoals gezegd hebben wij die woorden van God ook tot onze beschikking. We hebben een boek vol met verhalen en beeldverhalen die ons vertellen over het Goede Leven. Die ons laten weten welke keuzes we kunnen maken om dat leven te laten groeien in ons en in de mensen om ons heen. Gods stem blijft klinken in die verhalen, in het levensverhaal van Jezus en de boodschap van zijn leerlingen. Wij worden uitgenodigd om net als Jezus naar die stem te luisteren, zodat we andere stemmen tot zwijgen kunnen brengen.
Daarin zullen we fouten maken. Daar ontkomen we niet aan. Soms maken we keuzes die het leven onmogelijk maken, voor onszelf of voor bekende of onbekende anderen. Vaak komen we pas achteraf tot de ontdekking wat voor impact onze keuze had.
Maar zelfs als wij een fout maken, is er die roepende Stem van de Eeuwige. Als wij ons willen verstoppen, roept Hij ons weer tevoorschijn en steekt zijn armen naar ons uit. Zijn genadevolle liefde, dat is wat Jezus ons in zijn trouw heeft laten zien.
Maar zelfs als wij een fout maken, is er die roepende Stem van de Eeuwige. Als wij ons willen verstoppen, roept Hij ons weer tevoorschijn en steekt zijn armen naar ons uit. Zijn genadevolle liefde, dat is wat Jezus ons in zijn trouw heeft laten zien.
Met dat verhaal mogen wij deze veertig dagentijd beginnen en met de uitdaging om de komende weken God een antwoord te geven op zijn vraag: ‘Mens waar ben je?’.
Amen
