21 februari 2010
OT-lezing: Exodus 3:1-18
NT-lezing: Lukas 4:1-13
Hoe kan je het beste in vuur en vlam staan voor God? Dat begint met, net als Mozes en Jezus, ontzag voor God te hebben en daarom machthebbers steeds beoordelen op de vraag of zij net als de God van Israël omzien naar hun volk, oog hebben voor de ellende waarin men kan verkeren. Wie God als een barmhartig Heer erkent kan macht slechts als van God afgeleide macht zien, als macht die ten dienste van het volk moet worden aangewend. Dan prik je door macht heen, indien er sprake is van machtsuitoefening die een bedreiging vormt voor het welzijn van mensen.
Machthebbers mogen nooit een Farao, een Herodes, een Pilatus worden, omdat Ik ben er voor jou met de liefde als enige wapen het welzijn van mensen bevordert. Daarom gaat de erkenning van macht in Bijbels perspectief altijd gepaard met de nodige reserves. Augustinus en Calvijn begrepen dat voorbehoud beter dan Luther. Van die gereserveerde houding jegens de overheid hebben Doopsgezinden door niet in staatsdienst te treden en dienst te weigeren meer begrepen dan Calvinisten die iets in politieke leiders zagen en de manier waarop macht wordt uitgeoefend vanzelfsprekend vinden.
Eerder van macht afzien dan iets in macht zien leer je rond het brandende braambos, leer je pas als iets verbazing oproept. Heilzame verwondering en heilzame bezinning leer je ook van het verhaal van de verzoeking op grote hoogte, waar Jezus ons leert wat je vooral moet relativeren als je op het toppunt van je macht staat. Macht kritisch bezien leer je van het verhaal van de uittocht uit het land van slavenarbeid en tirannie. Onze Bevrijder stelt heilzame grenzen aan het heilloze machtsbereik van verslaving aan macht en bezitsdrang.
In hoeverre zien WIJ wat in leiders? Zijn WIJ soms verslaafd aan macht? In hoeverre leveren WIJ ons uit aan de consumptiemaatschappij, hoewel wij weten dat dat altijd ten koste van medemensen gaat? Profeten stellen geen onschuldige vragen, maar graven diep in ons onderbewustzijn. Zijn de diepste beweegredenen voor ons handelen wel zuiver? Hebben die motieven het louteringsproces ondergaan dat Mozes en Jezus ondergaan, dan ontstaat er iets moois dat medemensen ten goede komt.
Mozes moet leren moed te verzamelen. Mozes moet leren dat een leider zich in dienst stelt van zijn mensen in plaats zoals Farao mensen te commanderen. Hoe verhoudt zich verantwoordelijkheid dragen tot macht uitoefenen? Of gaat werkelijke macht, een machtsuitoefening die bewondering afdwingt, veeleer schuil in macht met een dienend karakter, de weerloze overmacht van de liefde die Jezus steeds weer weet op te brengen? Geniet Farao nu echt gezag of is men vooral bang voor hem? Hoe geliefd is Herodes, Mubarak, Poetin? Gezag ontleen je aan medemensen dienen. Je bent pas gezaghebbend, indien je je afvraagt: ‘wie ben ik dat ik dit doen mag?’, niet als je profiteert van je machtspositie.
Mozes heeft de moed van het geloof om machthebbers te weerstaan, niet te zwijgen waar gesproken moet worden, maar gedreven door de verwondering over het brandenden brambos een onzekere toekomst tegemoet te gaan vanuit het vertrouwen dat God voor zijn mensen zorgt. Mozes is een minister, een dienaar van het volk. Mozes heeft de macht vol gebakken lucht van de Farao ingeruild voor het gezag van God en daarmee voor een mateloos ontzag hebben voor de Eeuwige geprezen zij zijn Naam. Mozes stelt prioriteiten, waardoor hij niet opziet tegen machthebbers als Farao. Wie ook na tweeduizend jaar nog wil kunnen blijven boeien moet mensen meer te bieden hebben dan prestigeprojecten. Die moet vooral op grote hoogten spelenderwijs met macht kunnen omgaan, niet in de macht van wapens geloven, machtsuitoefening kunnen relativeren in plaats van niet kunnen toegeven dat je fouten hebt gemaakt, ja een schijnbare overmacht ironisch kunnen benaderen, zoals Jezus voor Pilatus, en als je macht uitoefent mensen diep verstaan.
Jezus ziet bewust af van de mogelijkheid om mensen te kunnen manipuleren. Hij wil het toneel op een andere wijze beheersen: door mensen te verheffen door hen net als Mozes zelfvertrouwen te schenken, door mensen te redden door hen net als Mozes te bevrijden van angst en zorgen. Een machtsuitoefening die van mensen vrije mensen maakt in plaats van onderdrukkende macht blijkt het geheim van de smid te zijn. Alleen DIE wijze van machtsuitoefening roept verbazing op, zet de verleiding van de macht schaakmat. Jezus is niet onder de indruk van macht en glitter, maar kan relativeren: er zijn belangrijker zaken. Wie DIE conclusie wil kunnen trekken, moet wel de macht hebben om zichzelf te beheersen.
Niet macht, maar inzicht en zelfbeheersing leiden weg uit Egypte en op weg naar Kanaän. Zonder die eigenschappen was men halverwege blijven steken, had men het niet gered. Door mensen inzicht te geven maakt Jezus van mensen vrije mensen, die deel hebben aan een goed leven. Had hij geluisterd naar de verleiding macht over anderen uit te oefenen, dan had hij zoveel welzijn nooit tot stand kunnen brengen, was van het goede delen met anderen geen sprake geweest.
Mozes en Jezus kiezen voor goedheid en betrokkenheid in plaats van macht, ook al betekent dat dat zij er zelf aan onderdoor gaan, zelf niets beter van worden. Of worden zij er WEL beter van: door een beter mens te worden, door levenswijsheid uit te stralen en daarmee gezag in plaats van macht uit te stralen?
Waarom roepen ingoede mensen meer verwondering op dan machthebbers, ook vele eeuwen later? Wat is het geheim van hun manier van leven?
Wat is het geheim van deze ontwapenende en daardoor verbazingwekkende God, die ook ons in vuur en vlam probeert te zetten, net als Mozes en Jezus?
Mozes en Jezus leven ons het geheim van de macht van de liefde voor. Dat maakt meer indruk dan welke macht dan ook. Amen.
