24 december 2021 – Kerstnachtdienst
Gemeente van Jezus Christus, mensen hier in de kerk en thuis,
‘Hoop is een zalvend christelijk begrip waar je weinig aan hebt’, deze kop stond laatst in de krant. ‘Nou, nu kan ik mijn preek voor de kerstnachtdienst wel in de prullenbak gooien’, dacht ik. Bij het gevoel van kerst kan hoop namelijk niet missen. Hoeveel kerstmuziek, zowel kerkelijke- als popmuziek, zingt niet over de hoop dat er nu écht een andere tijd zal komen, met vrede voor alle mensen?
De uitspraak over de nutteloosheid van hoop komt van filosoof Frank Ankersmit. Hij was gevraagd iets te zeggen over de klimaatverandering en de menselijke reactie daarop. De uitspraak had dus niets met kerst te maken. Toch prikkelde zijn opmerking me in de voorbereidingen op deze dienst. Wat is het belang van het kerstfeest en haar boodschap voor de wereld? Waarom wil ik me met gevoelens als hoop bezighouden juist in deze dienst? Zo’n scherpe uitspraak daagt mij uit te verwoorden waar ik voor sta.
Waar Ankersmit vooral op reageert is het soort hoop dat leidt tot een passief afwachten van betere tijden. ‘De mensen die wanhopig zijn, díe komen in beweging’ zo stelt hij.
Daar kan je van alles van vinden, want wanhoop kan heel verlammend zijn. Het kan je motiveren, maar je kunt er ook compleet van blokkeren. Waar ik vooral het gesprek over aan zo willen gaan, als ik de kans zou krijgen, is wat hoop voor mij betekent. Als ik de Bijbel lees dan is het niet zo dat de boodschap is: wacht maar rustig af, want God maakt alles wel in orde.
Daar kan je van alles van vinden, want wanhoop kan heel verlammend zijn. Het kan je motiveren, maar je kunt er ook compleet van blokkeren. Waar ik vooral het gesprek over aan zo willen gaan, als ik de kans zou krijgen, is wat hoop voor mij betekent. Als ik de Bijbel lees dan is het niet zo dat de boodschap is: wacht maar rustig af, want God maakt alles wel in orde.
Neem bijvoorbeeld de tekst uit Jesaja die Petra net gelezen heeft. Een ontzettend hoopvolle tekst, met een krachtig beeld. Eens zal de tijd komen dat alle wapens veranderd zullen worden in gereedschap om de aarde te bewerken. Je kan er gelijk iets bij voorstellen en heeft eigenlijk weinig uitleg nodig.
Verschillende kunstenaars hebben zich door deze oude woorden laten inspireren. Shane Claiborne is een bekende auteur en kunstenaar die het heel letterlijk neemt en tuingereedschap maakt van wapens. Anderen zijn bijvoorbeeld Esther Augsburger en haar zoon Michael. Zij hebben dit kunstwerk gemaakt getiteld ‘guns into plowshares’, geweren tot ploegbladen. Het is een gigantisch ploegblad van 6 bij 5 meter en erop zijn 3000 geweren en pistolen gelast. Deze zijn allemaal ingeleverd bij de politie. Dit kunstwerk heeft jarenlang voor het hoofdkantoor van de politie in Washington gestaan. Esther en Michael maakten het nadat een van de leerlingen van Esther was vermoord.
Verschillende kunstenaars hebben zich door deze oude woorden laten inspireren. Shane Claiborne is een bekende auteur en kunstenaar die het heel letterlijk neemt en tuingereedschap maakt van wapens. Anderen zijn bijvoorbeeld Esther Augsburger en haar zoon Michael. Zij hebben dit kunstwerk gemaakt getiteld ‘guns into plowshares’, geweren tot ploegbladen. Het is een gigantisch ploegblad van 6 bij 5 meter en erop zijn 3000 geweren en pistolen gelast. Deze zijn allemaal ingeleverd bij de politie. Dit kunstwerk heeft jarenlang voor het hoofdkantoor van de politie in Washington gestaan. Esther en Michael maakten het nadat een van de leerlingen van Esther was vermoord.
Heel bewust hebben de kunstenaars de wapens herkenbaar gelaten, kijk maar naar het detail. Zo kan niet vergeten worden wat ze geweest zijn, namelijk instrumenten om het leven te beëindigen. Die instrumenten vormen nu deel van iets groters, wat ontworpen is om leven te geven. Samen vormen ze een ploegblad waarmee de aarde omgewoeld kan worden, zodat er gezaaid en uiteindelijk geoogst kan worden.
Van leven ontnemen, naar leven geven en mogelijk maken. Dát is de verandering de Jesaja voor ogen staat. Eens zal de dag komen, zo zegt hij, dat deze transformatie zal plaatsvinden. Hij eindigt zijn krachtige beeld met de woorden: ‘geen volk zal nog de wapens opnemen tegen een ander volk, geen mens zal meer weten wat oorlog is.’
Van leven ontnemen, naar leven geven en mogelijk maken. Dát is de verandering de Jesaja voor ogen staat. Eens zal de dag komen, zo zegt hij, dat deze transformatie zal plaatsvinden. Hij eindigt zijn krachtige beeld met de woorden: ‘geen volk zal nog de wapens opnemen tegen een ander volk, geen mens zal meer weten wat oorlog is.’
Wat een boodschap in een jaar waarin de oorlog dichterbij is gekomen dan hij in tientallen jaren geweest is. De oorlog in Oekraïne maakt heeft velen bang en onzeker gemaakt. Miljoenen mensen zijn op de vlucht en vieren dit jaar kerst ver weg van wat vorig jaar nog thuis was. Dat kan ook je gevoel bij kerst zijn dit jaar: wanhoop, vertwijfeling, verdriet of zelfs cynisme. Heeft het zin om jaar na naar te zingen en preken over vrede op aarde?
Dit kunstwerk laat heel goed zien wat hoop voor mij betekend. Er is niets zalvends aan dit beeld, maar het is wrang en confronterend juist door de herkenbaarheid van de wapens. Tegelijk is het hoopvol omdat het ploegblad symbool staat voor leven geven of leven mogelijk maken.
Zo is hoop voor mij absoluut niet makkelijk, romantisch of zalvend. Hoop opent mijn ogen voor dat wat niet in orde is in deze wereld. Dan heb ik het niet alleen over oorlog, maar ook over onrecht, over al de mensen die deze kerst in de kou en met een karige maaltijd moeten vieren. Dat zou niet zo moeten zijn.
Tegelijk maakt de hoop mij actief. Ze daagt mij uit om te zien wat nu nog niet is. Een toekomst vol leven en mogelijkheden om op te bloeien voor iedereen. Het nodig mij uit om te kijken wat daar nu al van te zien is en wat ík daaraan kan bijdragen.
Zo is hoop voor mij absoluut niet makkelijk, romantisch of zalvend. Hoop opent mijn ogen voor dat wat niet in orde is in deze wereld. Dan heb ik het niet alleen over oorlog, maar ook over onrecht, over al de mensen die deze kerst in de kou en met een karige maaltijd moeten vieren. Dat zou niet zo moeten zijn.
Tegelijk maakt de hoop mij actief. Ze daagt mij uit om te zien wat nu nog niet is. Een toekomst vol leven en mogelijkheden om op te bloeien voor iedereen. Het nodig mij uit om te kijken wat daar nu al van te zien is en wat ík daaraan kan bijdragen.
‘Eens zal de dag komen’ dat is het hoopvolle verhaal dat de Bijbel vertelt. Voor de momenten dat ik uitgeput of teleurgesteld dreig af te haken vertellen de verhalen mij nog meer, namelijk dat ik de transformatie niet alleen maar uit mezelf hoef te halen. Ik hoef niet in mijn eentje de wereld te veranderen, al kan ik er wel binnen mijn mogelijkheden mijn best voor doen. Uiteindelijk is het God zelf die de bron van veranderingen wil zijn en zich daarvoor zal inzetten.
Net als wij is Hij verdrietig om mensen die de wapens tegen elkaar opnemen. Net als ons maakt Hij zich boos om het onrecht dat mensen wordt aangedaan. Dat is niet hoe hij zijn schepping bedoeld heeft.
In Jezus is God zelf naar onze wereld gekomen om ons vóór te gaan op de weg hoe het anders kan en mét ons wil Hij die weg te bewandelen. Dat is de vreugdevolle boodschap die de engelen aan de herders vertellen in de kerstnacht. Dat zijn de woorden waarover Maria zich verwonderd.
De evangelieverhalen vertellen ons hoe Jezus keer op keer mensen het leven gaf door ze te genezen, ze te waarderen of ze een tweede kans te geven. Ze vertellen hoe Jezus uiteindelijk ten onder ging aan de verwoestende krachten van deze wereld, maar met zijn opstanding deze krachten het zwijgen opgelegd heeft.
Net als wij is Hij verdrietig om mensen die de wapens tegen elkaar opnemen. Net als ons maakt Hij zich boos om het onrecht dat mensen wordt aangedaan. Dat is niet hoe hij zijn schepping bedoeld heeft.
In Jezus is God zelf naar onze wereld gekomen om ons vóór te gaan op de weg hoe het anders kan en mét ons wil Hij die weg te bewandelen. Dat is de vreugdevolle boodschap die de engelen aan de herders vertellen in de kerstnacht. Dat zijn de woorden waarover Maria zich verwonderd.
De evangelieverhalen vertellen ons hoe Jezus keer op keer mensen het leven gaf door ze te genezen, ze te waarderen of ze een tweede kans te geven. Ze vertellen hoe Jezus uiteindelijk ten onder ging aan de verwoestende krachten van deze wereld, maar met zijn opstanding deze krachten het zwijgen opgelegd heeft.
God zelf is onze bondgenoot in de activerende hoop die we mogen voelen. Eens zal de weg van geweld en oorlog ten einde zijn. Dan zal het ploegblad bij wijze van spreken compleet zijn. Als dat gebeurt zal er vrede zijn, recht en leven voor iedereen. Voor nu is het genoeg om onderweg te zijn en op onze weg bij te dragen aan verandering.
Of, zoals Jesaja het zegt:
Kom, mensen van kerst,
Laten we voortgaan en leven in het licht van God.
Kom, mensen van kerst,
Laten we voortgaan en leven in het licht van God.
