30 januari 2011
Epistellezing: 1 Korinthe 2:6-16
Paulus richt zich zowel in Korinthe als in Athene op mensen die in wijsheid zijn geïnteresseerd, mensen die voortdurend op zoek zijn naar wat interessant is. Maar gaat het daar wel om?, zo vraagt Paulus zich af. Zijn er geen denkbeelden die belangrijker zijn dan visies die ‘in’ zijn? Kan een mens wel leven zonder inzicht in hoe je een goed leven moet leiden, hoe je een samenleving opbouwt? Kan je wel leven zonder de dragende kracht van Gods genade en zonder in vrede met jezelf en met elkaar te leven? Paulus probeert de zoekers naar wijsheid in het land van de filosofie, Griekenland, in preken en brieven duidelijk te maken dat filosofie alleen niet voldoende is. Ook als filosofie de nodige levenswijsheid bevat, zoals in Hellas en Rome, kan het menselijk denken niet buiten de wijsheid die alleen de God van Israël een mens kan geven. In Hellas en Rome gaat het vooral om wijsheid voor hogere standen, hoe je in alle rust kunt leven en zelf het tijdstip waarop je sterft bepaalt, euthanasie, maar volgens Paulus te weinig om een goed leven voor iedereen. Kan men wel buiten de specifieke vorm van op het alledaagse leven gerichte wijsheid die vanuit Jeruzalem tot ons komt, de levenswijsheid van de Thora, die ons op het belang van naastenliefde en sociale rechten wijst? In de ogen van klassieke filosofen, Plato en Stoïcijnen, is die vorm van wijsheid maar dwaasheid, een slavenmoraal. Maar is het dan verstandig om tegenover elkaar te staan, zoals in Korinthe, in plaats van samen te werken? Heeft Gods raad voor een goed leven om je medemens juist lief te hebben niet een enorme verandering ten goede in de maatschappij teweeg gebracht? Schuilt juist in DAT gebod en in het voorbeeldige leven van Jezus niet veel wijsheid? Wijsheid waar een mens niet buiten kan, zo betoogt Paulus.
Wijsheid zoeken is prijzenswaardig. Maar daarbij voorbijlopen aan de wijsheid van de Bijbel is oliedom. Verstandige mensen luisteren naar Plato, Aristoteles en Seneca, maar zitten vanwege het broodnodige evenwicht in het bestaan van zoveel mogelijk medemensen net zo goed aan de voeten van Gamaliël en Jezus.
Omdat het Paulus om de wijsheid gaat die tot een goed leven voor alle mensen leidt, legt hij er de nadruk op dat mensen er voor ELKAAR zijn, niet alleen maar voor zichzelf, zoals filosofen in Griekenland en Rome beweren. Zoeken naar wijsheid kan er dan toe leiden dat je niet verder kijkt dan jezelf en je eigen gevoelens. Maar heb je dan als denker niet een te beperkte horizon? Zit de denker die Rodin uitbeeldt niet te veel in zichzelf te wroeten? (beamerplaatje le penseur).
Le penseur (de denker) van Rodin
God opent ons de ogen voor een wijdere blik, via het gebod oog te hebben voor de ander, om je heen te kijken en van tijd tot tijd omhoog te kijken, omdat een leven zonder transcendentie, zonder naasten een wezenlijke dimensie mist. Wanneer arme of zieke mensen volgens opinieleiders geen rechten hebben, functioneert de gezondheidszorg in een land niet goed, ontstaan sociale spanningen die je niet met brood en spelen kunt afkopen.
Wat is dan het specifieke van de levenswijsheid die Paulus inbrengt? Het gesprek met elkaar gaande houden, communicatie, respect voor iedereen, als het geheim van een goed leven. Dialogen kunnen ook ontaarden in elkaar vliegen afvangen in plaats van open te staan voor andere meningen. De dialoog leer je van God, via het gebed. Vanuit het gebed de dialoog openhouden is elkaar niet afwijzen, maar voor elkaar openstaan, in gesprek met elkaar blijven, ook als je tegen dovemansoren lijkt te praten. Naastenliefde is de ander nooit opgeven, blijven praten, zoals deze mensen. (beamerplaatje pratende mensen).
Samen spreken, samen leven, samen beleven
Mensen die samen diepgaande gesprekken kunnen voeren kunnen ook samen dingen DOEN, SAMEN aan een goed leven, samen aan een betere samenleving werken. Het Jodendom is niet denkbaar zonder deze idealistische doelstelling, getuige de profeten, getuige Jezus, Marx, Freud, Buber en Levinas. Niet zelf de wet stellen, maar voortdurend letten op wat je partner wil, God wil. Mededogen, medelijden, naastenliefde zijn typisch joods-christelijke denkbeelden, gebaseerd op een volop humane levensfilosofie.
Dan heb je er oog voor dat een ander net zo goed wil leven, ook vrij wil zijn. Dan zie je het leven als een mysterie dat God ons gegeven heeft om uiterst zorgvuldig vorm en zin aan te geven. Dan gaat zelfkennis niet zonder Godskennis en zijn spiritualiteit en creativiteit ondenkbaar zonder de inspiratie van Gods Geest, die nogal eens anders over de dingen denkt dan de tijdgeest, waarbij het christendom niet goed in de markt ligt en waarbij maar al te vaak voorop staat ‘als ik en mijn kinderen het maar goed hebben’. ‘En die andere mensen dan?’, zouden Jezus en Paulus zeggen.
Waar medemensen niet in tel zijn, zijn alleen maar sommige mensen vrij om te doen en laten wat ZIJ willen. Is dat vrijheid, is dat democratie?
Waar men in Gods Geest leeft beseft men dat een goed leven niet compleet is zonder medemens, zonder ontvankelijkheid, zonder dankbaarheid. Leven van genade, leven bij wat je geschonken wordt, is iets anders dan een graaicultuur, ontvankelijkheid iets anders dan consumeren en egoïsme. Een genadeloos hard bestaan sluit mensen uit. Leven van genade is openstaan voor God en ZIJN wil, luisterend leven. Dat gaat volgens Paulus niet zonder samen zingen, samen genieten van het loven van God, samen genieten van de troost van de muziek. (beamerplaatje zingende mensen).
Samen uitbundig zingen om de troost van de muziek te ervaren
Wie ontvankelijk, open voor de omgeving in het leven staat, beseft dat samen leven vanaf Mozes en de barmhartige Samaritaan ondenkbaar is zonder open te staan voor God en medemensen. (beamerplaatje barmhartige Samaritaan).
U mag raden wie deze man die een medemens helpt is
Han Wezelaar – Barmhartige Samaritaan
Dat moge vanzelfsprekend klinken, maar is het niet, want dat hebben we niet van onszelf, niet zelf bedacht. Alleen dankzij de God van Israël weten wij dat het leven pas goed wordt wanneer mensen elkaar helpen, dat het goede leven betekent: elkaar tot troost zijn. Troosten als toppunt van levenskunst, die veel wijsheid van je vraagt. Die wijsheid wil God ons schenken.
Dat alles SAMEN maakt wijsheid volgens Paulus pas compleet. Dat alles samen maakt het leven pas af, pas tot een goed leven. Mooie woorden, interessante denkbeelden, een boeiend betoog alleen, een grote geest zonder Gods Geest zijn niet genoeg.
Leven in het krachtenveld van de Gods Geest betekent met andere ogen naar de wereld kijken, met mededogen. Leven in de geest van Jezus betekent niet-egocentrisch in het leven staan. Daar gaat het volgens Paulus om, wil men wijs en volmaakt worden, tot God kunnen naderen, het mysterie van het leven diep kunnen proeven. Is zo leven dwaas? Het is veeleer wijs, want veelzijdig in het leven staan. Het is Griekenland, Rome en Jeruzalem samen, God en mens samen. Amen.
